- بازتاب عملیات ایران در گزارش‌های خبرگزاری فرانسه، رسانه‌های خبری آلمان، استرالیا، کویت و هند: خبرگزاری فرانسه: امام خمینی تمام قدرت خود را برای جنگ به کار گرفته است.

مفسر رادیو آلمان: هدف ایران خاموش کردن توپخانه 30 کیلومتری بردی عراق است.

شبکه دوم تلویزیون آلمان: تهران به تهدید‌های خود عمل کرد و جنگ وارد مرحله جدید شد.

نشر دی ولت چاپ آلمان، حمل ایران را یک حرکت ریسکی خواند. مفسران رسانه‌های همگانی استرالیا عقیده دارند که قوای ایران زمان سختی را در پیش دارند.

روزنامه کویتی «السیا» حمله ایران را در ردیف حمله اسرائیل به لبنان خواند و افزود:

«عرب‌ها حتی فریاد زدن را فراموش کرده‌اند. وقتی عراق در خاک ایران بود، عرب‌ها از عراق حمایت نکردند» هندوستان تایمز: حمله ایران، برگزاری کنفراس غیر متعهدها (در بغداد) را به خطر انداخته است. صدام فکر می‌کرد که می‌تواند انقلاب ایران را از بین ببرد. دکتر ولایتی در اجلاس فوق‌العاده وزیران خارجه کشورهای عضو جنبش عدم تعهد، مواضع ایران را درباره مسائل مهم منطقه‌ای تشریح کرد و خسارت‌های جانی و اقتصادی وارده بر ایران را در اثر حملات عراق برشمرد.

- دبیر کل سازمان ملل درباره چگونگی اجرای قطعنامه 514 به شورای امنیت گزارش داد.

-معاون وزیرخارجه انگلستان: عراق از سلاح‌‌های شیمیایی استفاده کرده است و تسهیلات کاملی برای تولید صدها تن گاز خردل و اعصاب (تابون) دارد.

25/04/1365

- وزیر سپاه پاسداران: سپاه برای خاتمه جنگ، 500 گردان تشکیل داده و قادر است 1000 گردان دیگر برای جنگ سازماندهی کند. ما حداقل 80 درصد از سلاح‌ها و تجهیزات مورد نیاز را در داخل تهیه می‌کنیم.

- بی. بی. سی: ایرانیان احساس می‌کنند اگر نتوانند در این سال جنگ را خاتمه دهند، هیچ‌وقت نخواهد توانست.

- گاردین: کاهش قیمت نفت، طرز فکر رهبران ایران را دگرگون کرده است.

- مجله ساوت به نقل از فرمانده سپاه: ایران تاکنون فقط 2 درصد نیروی انسانی و کمتر از 8 درصد توان اقتصادی را به خدمت جنگ گرفته است.

27/4/1365

- حمله گسترده هواپیماهای عراق به تنها پل فاو و معبر اصلی نیروی ایرانی.

- انهدام پایگاه دریایی ام‌ القصر عراق.

01/09/1365

- دفاع ویلیام کیسی، رئیس سازمان اطلاعات امریکا از طرف فروش سری تسلیحات به ایران (در رابطه با سفر مک فاولین)

- رئیس‌جمهوری امریکا مسوولیت تماس‌های محرمانه با ایران را تماماً به عهده خود گرفته است.

- استفاده عراق از گاز خردل برای جهت بازپس گیری فاو در فوریه گذشته.

- نطق ریگان برای توجیه سفر مک فارلین و اهداف برقراری رابطه با ایران را به قرار زیر اعلام کرد:

1- تجدید روابط با ایران؛

2- پایان دادن به جنگ ایران و عراق؛

3- از بین بردن تروریسم دولتی و خرابکاری؛

4- تسریع در بازگشت سالم گروگان‌ها.

3/10/1366

- طارق عزیز پس از ملاقات با مقامات کویتی، عازم عربستان سعودی شد.

- رفیق دوست: قدرت بمباران هوایی و مقابله به مثل دریایی جمهوری‌اسلامی با ساخت دو نوع سلاح موشکی، افزایش یافت.

- وزیر ارشاد (حجت‌السلام والمسلمین سید محمد خاتمی) وارد شهر فاو شد و از مناطق عملیاتی جنوب بازدید کرد.

- 9 گردان نیروی بسیجی از اصفهان راهی جبهه‌ها شدند.

- طلاب بحرینی، اقدام دولت این کشور را برای ایجاد پایگاه‌های نظامی امریکا در خلیج فارس محکوم کردند.

- یک نفت کش نروژی توسط قایق‌های توپدار ناشناس در خلیج فارس، مورد حمله قرار گرفت.

- هواپیماهای عراقی به 3 نفت‌کش در مرکز نفتی جزیره لارک در دهانه خلیج فارس حمله کردند.

- مواضع ارتش عراق در جبهه‌های شمال غرب به آتش کشیده شد.

شرح عملیات در گفت‌وگو با سردار مرتضی قربانی

فتح فاو اقتصاد عراق را فلج کرد:

در طول 8 سال دفاع مقدس رزمندگان اسلام، عملیات‌ها و فداکاری‌های بسیاری انجام دادند که هر یک به نوبه خود از اهمیت بالایی برخوردار است. در این میان، عملیات والفجر 8 از بسیاری جهات با سایر عملیات‌ها تفاوت‌های بارزی داشت، چون انجام آن بر روی کاغذ و به نظر قریب به اتفاق فرماندهان جنگ در جهان غیرممکن به نظر می‌رسید. عبور از رودخانه همواره یکی از مشکلات ارتش‌های جهان است. اما نیروهای عمل کننده در این عملیات با عبور از رودخانه اروند که به رودخانه وحشی مشهور است، تعجب دنیا را برانگیختند.

گفت‌وگو با سردار مرتضی قربانی، رییس سازمان موزه دفاع مقدس و فرمانده لشکر ویژه 25 کربلا در زمان عملیات والفجر 8، به مناسبت بیستمین سالگرد عملیات غرورآفرین والفجر 8 :

چه عاملی باعث شده بود انجام این عملیات توسط فرماندهان عراقی و حتی بر روی کاغذ غیرممکن به نظر برسد؟

بسم الله الرحمن الرحیم

 با سلام و صلوات به روح پرفتوح حضرت امام خمینی «ره» و همه شهداء و با درود به محضر رهبر معظم انقلاب اسلامی و همه خدمت‌گزاران خالص و مخلص انقلاب اسلامی.

در مورد این سوال شما و یا به عبارتی، موقعیت منطقه فاو باید گفت: فاو یک شهر بندری در شبه جزیره فاو است که در منتهی‌الیه جنوب‌شرقی عراق قرار دارد که از یک طرف به رودخانه اروند، از طرف دیگر به خور عبدالله و از سویی به خلیج فارس محصور و مجموعا توسط سه جاده آسفالته و شوسه به بصره و بندر ام‌القصر، پایگاه‌های دریایی عراق و از آنجا به مرکز کشور عراق متصل می‌شود.

این نقطه از خاک عراق محل عبور لوله‌های نفتی است که دو لوله نفتی بزرگ برای اسکله «البکر» و «الامیه» از این شهر عبور می‌کند. همچنین مخازن و منابع بزرگ نفتی در شهر فاو قرار دارد. این شهر تقریبا یک شهر نفتی است که بیشتر ساکنان آن در شرکت‌های نفتی و بخشی دیگر نیز به کار ماهیگیری،‌نخلستان و غیره مشغول بوده و هستند.

از نظر موقعیت جغرافیایی نظامی، منطقه‌ای و سیاسی، این شهر در یک موقعیت بسیار ایده‌آل برای عراقی‌ها و یک نقطه شناخته شده در اذهان کشورهای دنیا، جهان اسلام و عموم سیاسیون و دولتمردان بود؛ بنابراین با ورود به این شهر می‌توانستیم بسیاری از مشکلات جنگ تحمیلی را حل کنیم.

ایده و فکر اولیه تصرف فاو از چه زمانی شکل گرفت؟

از همان سال اول جنگ. آن زمانی که بنده 11 ماه در محاصره شهر آبادان بودم، ماهی یک بار با موتورسیکلت به انتهای جنوب جزیره آبادان می‌رفتم و در نقطه مقابل که به آن اروند کنار می‌گویند، می‌ایستادم و با دوربین شهر فاو را تماشا می‌کردم و در ذهن خودم این موضوع را مرور می‌کردم که اگر ما شهر فاو را تصرف کنیم بسیاری از مشکلات ما در جنگ حل می‌شود. در آن زمان با وجودیکه در محاصره بودیم، در تنگنا بسر می‌بردیم و مهمات و آذوقه و امکانات نداشتیم، فکرمان این نبود که فقط در مقابل عراقی‌ها که به کشورمان تجاوز کردند، پدافند کنیم و بس. بلکه در فکراجرای طرح‌ها، برنامه‌ها و نقشه‌های مختلف برای مقابله با دشمن و وارد آوردن ضربه کاری به آن نیز بودیم.

یکی از آن نقشه‌ها و طرح‌ها که در ذهن من خطور کرده بود،‌این بود که شهر فاو را بگیریم. لذا در بحث‌ها و جلساتی هم که برای عملیات «ثامن‌الائمه»، «طریق القدس»، «بیت‌المقدس» و «فتح‌المبین» برگزار می‌شد، گاهی اوقات به این قضیه اشاره می‌کردم و به فرماندهان می‌گفتم اگر فاو را تصرف کنیم،‌می‌تواند برای ما تعیین کننده باشد. در آن زمان مسئول ایستگاه هفت و دوازده «جاده اهواز – آبادان و آبادان – ماهشهر» بودم و مقابلمان هم گردان «قادسیه« و لشکر سوم عراق که لشکر زرهی بود، مستقر بودند.

تصرف فاو دقیقا چه زمانی قوت گرفت؟

دقیقا از سال 1362 به صورت محرمانه شکل گرفت. یعنی زمانی که ما در هورالعظیم مستقر شدیم و توانایی‌های آبی- ‌خاکی مان را چک کردیم، بحث عبور از رودخانه، انجام عملیات و جنگ در دریا در ذهنمان خطور کرد و بحث فاو مطرح شد و تقریبا در شهریورماه سال 1364 مقدمات طرح‌ریزی و توجیه تعداد انگشت شماری از فرماندهان آغاز شد که برادر محسن رضایی فرمانده کل سپاه، قرارگاه مخصوصی را پیرامون عملیات والفجر هشت و تصرف شهر فاو تاسیس کرد و در این قرارگاه کسانی که قرار بود با اعتقاد و یقین بحث عملیات در فاو را پیگیری کنند جمع می‌شدند و در جلسات شرکت می‌کردند.

در این مدت شش ماه یعنی از شهریور تا بهمن سال 1364 جلسات مختلفی برگزار شد که مهمترین آن تعیین خط حد لشکرها بود؛ یعنی فرمانده لشکرها خدمت سردار محسن رضایی، سردار صفوی، سردار رشید و سردار محتاج می‌رسیدند و خط حد و ماموریت لشکرشان را با در نظر گرفتن توانایی‌هایشان انتخاب می‌کردند. من نیز مانند همه فرمانده لشکرها یک روز حدود سه ساعت با آنها صحبت کردم و نهایتا به سراغ حدود دو کیلومتر خط حد شهر فاو رفتم و گفتم آمادگی دارم شهر فاو، اسکله‌های نفتی و پایگاه‌های موشکی مستقر در آن که کشتی‌هایمان را در خلیج فارس هدف قرار می‌دادند را با همه مشکلات و سختی‌های موجود، تصرف و تامین و در مقابل پاتک‌های احتمالی دشمن نگهداری کنیم که همه اینها در 90 روز جنگ شبانه‌روزی پیش‌بینی می‌شد.

- ستاد تبلیغات جنگ ادعای عراق مبنی بر گلوله باران شهر فاو توسط ایران را تکذیب کرد.

8/10/1364

- طی مراسمی در استادیوم آزادی و با حضور رئیس‌جمهوری؛ نیروی 12 هزار نفری بسیجیان از تهران عازم جبهه‌های نبرد شدند.

- یک کشتی دانمارکی حامل محموله نظامی برای عراق، توسط پرسنل نیروی دریایی ایران متوقف شد.

- تبادل آتش توپخانه و سلاح‌های سنگین در مناطق جزایر مجنون، کوشک و طلائیه با شدت ادامه داشت.

- با هوشیاری پدافند هوایی تجاوز هواپیمای مهاجم عراقی به پیرانشهر دفع شد.

در جبهه مرزی باختران و ایلام، 15 موضع جنگ افزار و پست دیده‌بانی دشمن درهم کوبیده و حدود 30 تن از نفرات آنان را به هلاکت رسیدند.

- بیش از 400 مدرسه ابتدایی در مناطق دهوک و اردبیل، تعطیل و معلمان آنها اجباراً عازم جبهه شدند.

- رادیو مسکو؛ ادامه جنگ ایران و عراق در همکاری‌های بازرگانی- اقتصادی شوروی و ایران تأثیر منفی بسیار دارد.

9/10/1364

- سرپرست ستاد تبلیغات جنگ: صدام از توافق‌های پشت پرده بر سر حکومت آینده عراق نگران است.

- وزیر مشاور در امور خارجی امارات متحده‌ عربی، با رئیس‌جمهوری، نخست وزیر و رئیس مجلس شورای اسلامی، دیدار و گفتگو کرد.

- تیپ ویژه شهدا برای هر گونه عملیات رزمی اعلام آمادگی کرد. این تیپ پس از توطئه کردستان شکل گرفت و در رابطه با جنگ‌های کوهستانی، دریایی، منظم و نامنظم دارای تخصص‌های ارزنده‌ای است.

- در میان بدرقه پرشکوه مردم مشهد دومین کاروان 11 هزار نفری راهیان کربلا از خراسان عازم جبهه‌ها آزاد شد.

- یک ستون موتوری دشمن در جاده نظامی فاو- بصره، هدف آتش سلاح‌های سنگین ایران قرار گرفت و منهدم شد.

3/11/1364

- کاروان راهیان کربلا عازم جبهه‌ها شد.

- دولت سودان سفر اتباع این کشور را به عراق ممنوع کرد.

20/11/1364

- با فتح خرمشهر، دشمن در صحنه رویارویی با رزمندگان ایران، به لاک دفاعی فرو رفت. پیروزی‌هایی که پس از آن به دست آمد، برتری قدرت ایران را در جبهه‌های جنوب آشکار کرد. این روند تا سال 1364، یعنی شروع حمله ایران به شبه جزیره «فاو» ادامه داشت. عملیات در اروند، پس از بررسی‌های لازم و استفاده از تجربیات و به کارگیری تدابیر مهم نظامی و اطلاعاتی، انجام شد. این تدابیر در سه بخش مهم، یعنی آموزش، شناسایی و تدارک متمرکز شد. آموزش نیروهای ایرانی در یگان‌های مختلف، با روحیه‌های بالا ادامه یافت و تعدادی از گردان‌ها، آموزش‌های تخصصی و ویژه دیدند. به موازات آن، شناسایی منطقه و بررسی همه عوامل دخیل در عملیات، انجام گرفت.

این کار با حساسیت و وسواس زیاد، از سوی فرماندهان دنبال می‌شد. سعی بر آن بود که دشمن به هیچ‌وجه متوجه کوچکترین حرکتی در منطقه نشود؛ چرا که این قطعه از جبهه، برای عراق اهمیت ویژه‌ای داشت. فاو، زمینی است محصور در میان رودخانه اروند، خلیج‌ فارس و خور عبدالله، که از سمت خشکی به بصره منتهی می‌شود. در شمال این منطقه، رودخانه اروند و جزیره آبادان واقع شده و در فاصله 90 کیلومتری شمال غربی آن، شهر صنعتی بصره قرار دارد. همچنین در جنوب فاو، خور عبدالله، خلیج فارس و در جنوب غربی، بندر ام القصر قرار دارد. گذشته از همه این موارد، دو دلیل همده نزدیکی به بصره و گذرگاه اتصال به خلیج فارس، کافی بود که عراق تدابیر شدید و امکانات وسیعی را در منطقه لحاظ کند. نکته دیگر در شناسایی‌ها که قوای ایران باید بر آن اشراف و آگاهی کامل می‌یافتند، وجود عوار طبیعی بود، که از مهمترین آنها، می‌توان به رودخانه خروشان اروند اشاره کرد. رودخانه‌ای که با اتصال به آب‌های آزاد، شرایطی استثنایی دارد و به لحاظ عمق و عرض نیز با رودخانه‌های دیگر متفاوت است و شاید یکی از دلایل غافل‌گیری دشمن، همین بود که عراق تصور نمی‌کرد یگان‌های رزمی ایران، قادر به عبور از اروند باشند. از ماه‌ها پیش، یگان‌های مهندسی و تدارکاتی، مشغول آماده سازی منطقه و تأمین نیروها بودند، که از جمله می‌توان به احداث چند جاده در میان نخلستان‌ها و تدارک چندین اسکله اشاره کرد.

سرانجام عملیات والفجر هشت در ساعت 10: 22 دقیقه روز 20/11/1364 آغاز شد. نیروهایی که مدت‌ها منتظر چنین شبی بودند، با شنیدن رمز عملیات، هجوم گسترده خود را آغاز کردند: «بسم‌الله الرحمن الرحیم . لاحول و لا قوه الا بالله العلی العظیم، و قاتلو هم حتی لاتکون فتنه. یا فاطمه‌ الزهرا، یا فاطمه‌ الزهرا، یا فاطمه الزهرا». با آغاز عملیات، لشکرها و تیپ‌های نیروی سپاه پاسداران، با پشتیبانی آتش توپخانه ارتش، مبادرت به شکست خط دشمن مطرح بود، شکستن خط، پاک‌سازی و گرفتن سرپل مناسب، نقش اساسی را در تضمین موقعیت عملیات داشت؛ غواصان باید معابر را برای نیروهای قایق سوار باز می‌کردند تا آنها بتوانند از این معابر، وارد ساحل دشمن شده و تا روشنایی صبح، منطقه را برای تثبیت و استحکام سر پل، پاک‌سازی کنند. در لحظه، شکستن خط و درگیری با عراقی‌ها. هوای مه‌آلود و نم نم باران، غواصان را برای انجام بهتر عملیات یاری کرد. عراقی‌ها که غافل‌گیر شده بودند، بی‌هیچ مقاومتی پا به فرار گذاشتند. یکی، دو ساعت پس از درگیری. شنود بی‌سیم دشمن، حکایت از اوضاع نابسامان و به هم ریخته خطوط دفاعی عراق داشت. هر یک از فرماندهان عراقی، نسبت به منطقه تحت الحفظ خود، سلب مسوولیت نموده و یکسره از رده‌های بالای خود، درخواست کمک کردند. روز نخست، عملیات در شرایطی سپری شد که دشمن به دلیل غافل‌گیری طولانی، ناآگاهی نسبت به اوضاع و ابری بودن آسمان، برای هر گونه عکس‌العمل زمینی و هوایی، مهلتی نیافت؛

حتی از سرمایه‌گذاری جدی در خصوص نیروهای پیاده و تجهیزات موجود عاجز ماند. پیشروی رزمندگان، زنگ خطر سقوط بصره را به صدا در آورد و عراق مجبور شد تا به هر قیمتی، از پیشروی قوای ایران بکاهد. در روزهای بعد، درگیری‌های سختی بین طرفین روی داد؛ ولی این جنگ و گریزها در کنار خود عبدالله و منطقه‌ای به نام «کارخانه نمک» به اوج خود رسید. اما عراق دیگر نتوانست به خطوط دفاعی سابق خود در منطقه باز گردد و به شکست خود در شهر فاو اعتراف کرد. حدود 2ماه منطقه زیرآتش سنگین و پاتک‌های سخت و بمباران‌های وحشتناک شیمیایی قرار داشت، تا آن که رفته رفته اوضاع آرام گرفت و خطوط پدافندی تثبیت شد.در آن میان، توپخانه نیروی زمینی ارتش‌جمهوری اسلامی ایران، با تلاش بی‌وقفه خود، سعی داشت تا حد امکان از رزمندگان مستقر در خط، حمایت و پشتیبانی کند. طی عملیات والفجر هشت، نزدیک به 800 کیلومتر مربع از خاک عراق آزاد و تلفات و خسارات سنگینی بر دشمن وارد شد. عراق در جربان این عملیات، نزدیک به 52000 تن کشته، زخمی و اسیر بر جای گذاشت که در میان کشته شدگان، 1 فرمانده لشکر و 5 فرمانده تیپ، و در میان اسیران، چندین سرهنگ‌ ستاد، سرهنگ‌ دوم، سرگرد و افسر جزء خلبان هواپیما و چرخ‌بال چندین درجه‌دار وجود داشت.

در مجموع،10 تیپ پیاده، کماندویی و نیروی مخصوص و 2 تیپ زرهی، 4 گردان ضد هوایی، 10 گردان جیش الشعبی و 5 گردان توپخانه دشمن 100 درصد منهدم شدند. هم‌چنین در جریان عملیات والفجر هشت (فاو) تعداد 74 فروند از هواپیماهای دشمن، 11 فروند چرخبال، 600 دستگاه تانک و نفر بر، 500 دستگاه خودرو نظامی، 20 عراده توپ صحرایی، 55 عراده توپ ضدهوایی، 2 فروند ناوچه موشک انداز و 5 دستگاه مهندسی، منهدم و 140 دستگاه تانک و نفربر، 250 دستگاه خودرو، 35عراده توپ صحرایی، 150 عراده توپ ضدهوایی و 3 دستگاه رادار موشک و دستگاه مهندسی از میان تجهیزات ارتش عراق به غنیمت رزمندگان ایران درآمد.

طی 84 روز نبرد گسترده که صحنه واقعی رویارویی نیروی نظامی و ماشین جنگی حزب بعث عراق با توان رزمندگان قوای ایرانی، ایران بر سواحل شمالی خور عبدالله و شبه جزیره فاو (شهر فاطمیه) مسلط و راه ورود عراق به خلیج فارس مسدود شد.

طراحی این عملیات، ابتدا در سال 1361از سوی سردار شهید حسن باقری پس از شناسایی منطقه اروند و فاو، آغاز و بعد از آن در سال 1364، تکمیل و اجرا شد.

تاریخ 21/11/1364

- در این روز، قرارگاه تیپ 111 کاملاً به محاصره رزمندگان اسلام درآمد و دیگر گردان‌ها نیز منهدم شدند؛ زیرا نیروهای خودی اجازه نشان دادن کوچک‌ترین واکنشی را به‌‌دشمن ندادند. در نخستین مرحله پاتک، دشمن مذبوحانه به بمباران شیمیایی متوسل شد و منطقه را آلوده کرد.

- از سوی دیگر، تلاش زیاد نیروهای عراق برای نجات فرمانده تیپ 111 و بردن سایت موشکی نتیجه‌ای نداشت و تیپ 38 کماندویی به دلیل حجم زیاد آتش خودی، به منطقه پاتک نرسید.

تاریخ 22/11/1364

- قرارگاه تاکتیکی ستاد مشترک ارتش عراق در شهر ناصریه، پس از کشف تک اصلی نیروهای خودی و تشخیص محور اصلی عملیات، به فرماندهی نیروهای گارد ریاست‌جمهوری اعلام کرد که باید هر چه سریع‌تر با تمام امکانات، برای سد کردن راه دشمن و باز پس گرفتن اهداف قبلی، زیر امر سپاه هفتم وارد عمل شود. در این روز، ستاد عملیات جنوب در پی تصمیمی عجولانه تیپ 3 نیروی مخصوص و تیپ 4 پیاده را وارد عمل کرد و در بدترین موضع دفاعی قرار داد. این 2 تیپ برای جلوگیری و سد کردن تک نیروهای خودی در دو طرف جاده استراتژیک گسترش یافتند؛ اما با اجرای آتش موثر توپخانه خودی، در نخستین روز، حدود 30درصد تلفات جانی را متحمل شدند. در همین روز، به گردان کماندویی تیپ 10 زرهی دستور داده شد تا در سه راهی منتهی به جاده قرارگاه لشکر 26 گسترش پیدا کند و مانع دور زدن رزمندگان به پشت تیپ‌های 3 و 4 گارد ریاست‌جمهوری شوند. در طول 24ساعت پدافند، تیپ‌های 3 و حدود 35 درصد از نیروهایشان توسط آتش دقیق و قدرتمند توپخانه‌های ما منهدم شدند سرانجام، 2 تیپ مزبورتا روز 24/11/1364 به صورت دقیقه شمار از سوی نیروها و توپخانه خودی متحمل تلفات شدند.

تاریخ 23/11/1364

- در سحرگاه 23/11/1364، رزمندگان ایران جاده منتهی به قرارگاه لشکر 26 و جاده استراتژیک (فاو- بصره) را تسخیر، گردان کماندویی تیپ 10 زرهی را در سه راهی، منهدم و تیپ‌های 3 و 4 گارد ریاست‌جمهور را کاملاً محاصره کردند. در مقابل، 2 تیپ مزبور، با التماس درخواست نیروی بیشتر را داشتند. بین این 2 تیپ، 1 گروهان مستقر شده بود که هیچ گونه کارایی نداشت. در اواسط روز، دشمن اعلام کرد باید به هر ترتیبی که شده است، مواضع پدافندی دو تیپ مزبور حفظ شود و نیروها برای تحکیم مواضع، تا اطلاع ثانوی در محل خود قرار گیرند.

24/11/1364

- در ساعت 30: 5 روز 24/11/1364 دشمن حمله شیمیایی وسیعی را انجام داد. این تک شیمیایی برای باز کردن محاصره تیپ‌های 3 و 4 انجام شد؛ ولی به دلیل آن که دست خداوند بالای همه دست‌هاست، معجزه عظیمی مواد مزبور را به سوی 2 تیپ هدایت کرد و حدود 70 درصد آنها به مواد شیمیایی آلوده و بیشترشان نابینا شدند.

پس از این واقعه، دشمن سخت وحشت زده شد و مرتب درخواست کمک می‌کرد؛ اما به دلیل آن که محاصره رزمندگان ایران قرار داشت، نتوانست از حمایت نیروی چشم‌گیر کمکی بهره‌مند شود، تا این‌که با تلاش مستمر فرماندهی گارد ریاست‌جمهوری، تیپ 443 به کمک این 2 تیپ فرستاده شد، که سحرگاه همان روز، هدف حمله رزمندگان اسلام قرار گرفت و در پی انهدام یکی از گردان‌هایش، فرار کرد. نیروهای خودی با کامل کردن الحاق و رسیدن به قرارگاه لشکر 26، وحشت عجیبی در رده فرماندهی سپاه هفتم ایجاد کردند و از آن به بعد، فرماندهی و مسوولیت منطقه مستقیماً زیر نظر سپاه هفتم قرار گرفت.

25/11/1364

- نیروهای خودی که در سحرگاه این روز به تیپ 443 حمله کرده بودند، توانستند حدود 50 درصد آن را منهدم و حلقه محاصره 2 تیپ گارد ریاست‌جمهوری را تنگ‌تر کنند.

تیپ 443 بدون اطلاع سپاه هفتم، 2 کیلومتر از مقابل سه راهی و تیپ 34 کماندویی نیز حدود 3 کیلومتر از مواضع خود در جناح چپ کارخانه نمک عقب‌نشینی کرد. در ساعت 2 بعدازظهر، گردان کماندویی تیپ 10زرهی در تقاطع جاده دوم مستقر شد. در این روز، آتش توپخانه (خودی) تلفات سنگینی را به دشمن وارد آورد و هر گونه حرکتی را از آن سلب کرد. در این روز، بیشتر فعالیت دشمن، تحکیم مواضع پدافندی و تقویت عقبه‌ها با تیپ 10زرهی و تیپ 2 گارد ریاست‌جمهوری و تیپ 66 نیروی مخصوص بود.

26/11/1364

دو تیپ‌های 3 و 4 گارد ریاست‌جمهوری، که در محاصره قرار داشتند، در پی انجام تقویت‌هایی توانستند حداکثر 2گردان از نیروهی خود را از حلقه محاصره نجات دهند. هم‌چنین ماموریت حفظ جاده استراتژیک را تا انتهای حوضچه نمک به تیپ‌های 34 کماندو، تیپ 10زرهی، تیپ 704 و تیپ 409 واگذار کرد. هواپیماهای عراق نیز بسیار فعال عمل کردند؛ به طوری که حدود 30ماموریت بمباران روی مواضع ما داشتند. تا این تاریخ، اثری از فعالیت توپخانه دشمن وجود نداشت و بیشتر آتش‌های ایذایی با تانک شلیک می‌شد. تیپ‌های 141و 110 پس از عقب‌نشینی، مامور حفظ سیلند حوضچه نمک و جنوب پل کانال آب حوضچه نمک شدند؛ زیرا به آنها دستور داده شده بود که از این مناطق مراقبت کنند.

27/11/1364

در سحرگاه این روز، رزمندگان ایران با ادامه تک، جاده ام القصر- فاو تا انتهای حوضچه نمک را پاک‌سازی و دشمن را در این منطقه منهدم کردند؛ به طوری که تیپ‌های 110 و 34 و یکی از یگان‌های گارد ریاست‌جمهوری، تلفات سنگینی را متحمل شدند و تعداد بسیار زیادی از تانک‌ها و نفربرهای آنها منهدم شد. در این روز دشمن در جناح چپ خود و در امتداد جاده قدیم بصره- فاو، دست به تلاش مذبوحانه‌ای زد که از سوی رزمندگان به شدت سرکوب شد. به این ترتیب، تیپ‌های 65 و 66 و تیپ 2 گارد ریاست‌جمهوری که در خط پدافندی کنار نخلستان مستقر بودند، بدون این‌که بتوانند کوچک‌ترین واکنش یا پاتکی را انجام دهند، تلفات سنگینی را متحمل شدند. در این روز، لشکر5 سپاه سوم، بیشتر یگان‌های خود را در منطقه مستقر کرد و تیپ 30 زرهی‌اش را در رده احتیاط تیپ 10زرهی گارد ریاست‌جمهور قرار داد.

در این عملیات، جانشین زرهی قرارگاه خاتم‌النبیا صلی‌الله علیه و آله سردار رضا امانی و مسوول لجستیک قرارگاه خاتم، سردار محمد اثری نژاد و شهید رضا چراغی، فرمانده لشکر 27 حضرت محمد رسول‌الله صلی‌الله علیه وآله به شهادت رسیدند.

در خاتمه، این عملیات به این نتایج منجر شد:

1- آزاد‌سازی شهربندری فاو و اسکله و تاسیسات نفتی آن به همراه کارخانه نمک و پایگاه‌های نیروهی دریایی و 3 سکوی پرتاب موشک؛

2- انهدام 74 هواپیما، 7 ناوچه جنگی، 11 چرخبال، 600 تانک و نفربر و500 خودرو نظامی؛

3- به غنیمت گرفتن 140 تانک و نفربر، و 250 خودرو نظامی؛

4- کشته و زخمی شدن بیش از 50 هزار عراقی..؛

5- اسارت 2 هزار نظامی.

1/12/1364

- حمله وحشیانه عراق به هواپیمای مسافری ایران که به شهادت آیت‌الله محلاتی و جمعی از مسوولان نظام جمهوری‌اسلامی ایران انجامید.

5/12/1364

- آغاز عملیات والفجر نه در جبهه شمالی (منطقه پنجوین)، با رمز «یاالله، یا الله»، با تلاش رزمندگان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران، که به انهدام 1 هواپیما، 1 چرخبال و 20 تانک و کشته و زخمی شدن 2500 بعثی و آزادسازی بخشی از منطقه چوارته انجامید.

- تشکیل جلسه شورای امنیت و تصویب قطع‌نامه 582، درباره آن آتش‌بس فوری و قطع جنگ دریایی و هوایی و زمینی، بازگشت به مرزهای بین‌المللی مبادله اسرای جنگ و منع استفاده از سلاح‌های شیمیایی.

13/12/1364

شهادت محمود (عبدالله نوریان) فرمانده‌ گردان تخریب و یگان مهندسی- رزمی لشکر 10سید‌الشهدا(ع) سپاه پاسداران.

24/4/1365

محسن رضایی: جنگ هفتاد و پنج روزه در فاو، 50 درصد افسران عراقی را نابود کرد.

- وزیر کشور گفت:

- «در چند ماهه اخیر، 300 هزار نفر از مشمولان خدمت نظام وظیفه، خود را به مراکز آموزشی معرفی کرده‌اند. به منظور آمادگی برای عملیات بزرگ، فرمانده نیروی زمینی سپاه، دستور تشکیل گردان‌های قائم را صادر کرد.»

عملیات انجام نشده والفجر 7 قرار بود در سال 1363 در مناطق زید و کوشک در شمال ایستگاه حسینیه انجام شود که به علت موقعیت منطقه و استحکامات دشمن و از همه مهم تر به علت رها کردن آب در منطقه توسط دشمن، امکان اجرای آن به وجود نیامد.

و الفجر7

رمز عملیات :یا زهرا

منطقه عملیات :چزابه و چیلات

نزدیک سحر بود.خواب دیدم رفتیم کربلابرای زیارت .محمد(صابری)هم با ما بود .همه ما دور ضریح می چرخیدیم اما ضریح دور سر محمد می چرخید!!همان لحظه از خواب پریدم بلند شدم دیدم محمد با آن حال خراب در گوشه ای از اردوگاه اسیران نشسته ومشغول نماز شب است.دستش بسوی آسمان بود واستغفار میکرد.همان لحظه اشک از چشمانم سرازیر شد .با خودم عهد بستم من هم مثل محمد به نماز شب مقید شوم.

سال69ویک ماه قبل از تبادل اسرا بود حال محمد بهتر از قبل بود.یک شب بی مقدمه گفت:هر وقت به ایران برگشتید سلام مرا به پدر ومادرم برسانید.قبر امام را هم از طرف من زیارت کنید.بعد ادامه داد:به پدر ومادرم بگوییدهمانطور که در شهادت برادرم صبر کردید در شهادت من هم صبور باشید.هرچند سخت است.می دانم که مدتها صبر کردید تا مرا ببینید اما مرا نخواهید دید!!از صحبت های او تعجب کردیم گفتم:محمد این حرفها چیه؟خدا روشکر تو حالت خوب شده،چند روز دیگه هم قراره آزاد بشیم.روز بعد در محوطه بودیم.ساعت 3عصر محمد گفت:سرم درد می کند چند قطره خون از بینی اش آمد وروی زمین افتاد اورا به بهداری بردند.همه دلشان میخواست اتفاقی نیوفتاده باشد اما محمد صابری دلاور خوب خیبری به شهادت رسیده بود برای محمد تشیع باشکوهی برگزار شد.در کیسه شخصی محمد یک کاغد کوچک بود که حکم وصیت داشت.روی آن نوشته بود اسارت در راه عقیده عین آزادی است.

منبع:کتاب خاطرات آزادگان

شرح عملیات‌ والفجر6 ( تهدید جاده‌ بغداد- العماره‌ )

نیروهای‌ سپاه‌ پاسداران‌ انقلاب‌ اسلامی‌ در ساعات‌ باقی‌ مانده‌ تا عملیات‌ بزرگ‌ خیبر و برای‌ انهدام‌ بخشی‌ از توان‌ جنگی‌ قوای‌ دشمن، عملیات‌ «والفجر6 » را طرح‌ریزی‌ کردند تا در منطقه‌ مرزی‌ «چزابه» به‌ اجرا در آید. حمله‌ در ساعت‌23 و20 دقیقه‌ شامگاه‌2 اسفند ماه‌1362 و با رمز «یازهرا(سلام‌ الله‌ علیها)» به‌ مرحله‌ اجرا در آمد.

در محور تنگه‌ چزابه‌ در شمال‌ شرقی‌ «بستان» نیروهای‌ سپاه‌ موفق‌ به‌ شکستن‌ خطوط‌ دفاعی‌ دشمن‌ شده‌ و تا سحرگاه‌ که‌ نبرد به‌ جنگ‌ تن‌ به‌ تن‌ کشیده‌ شد، محور جاده‌ سوبله‌ به‌ چزابه، تحت‌ سلطه‌ نیروهای‌ ایران‌ درآمد.

با آغاز عملیات‌ خیبر در منطقه‌ «هورالهویزه» و «هورالعظیم» عملیات‌ دو روزه‌ والفجر6 به‌ اتمام‌ رسید.

نتایج عملیات

از جمله‌ نتایج‌ بدست‌ آمده:

- فتح‌ دو ارتفاع‌ مشرف‌ به‌ شهرعلی‌ غربی‌

- انهدام‌ شماری‌ سلاح‌ سبک‌ و نیمه‌ سنگین‌

- انهدام‌ تعدادی‌ خودروی‌ نظامی‌

- و گرفتن‌ صدها کشته‌ و زخمی‌ از دشمن.

برخی از شهدای عملیات والفجر6:

شهید محمدعلی رهنمون

شهید مرتضی بکایی

شهید رجب علی برزگر

شهید حسینعلی عظیمی

شهید احمد ملایی

خلاصه گزارش عملیات

نام‌ عملیات: والفجر6

زمان‌ اجرا : دوم اسفندماه 1362

مدت‌ اجرا: 2 روز

تلفات‌ دشمن (کشته، زخمی‌ و اسیر): صدها تن‌

رمز عملیات: یا زهرا(سلام‌ الله‌ علیها)

مکان‌ اجرا: تنگه‌ چزابه‌

ارگان‌های‌ عمل‌کننده: رزمندگان‌ سپاه‌ پاسداران‌ انقلاب‌ اسلامی‌

اهداف‌ عملیات: انهدام‌ توان‌ جنگی‌ قوای‌ دشمن‌

عملیات والفجر5 ساعت 24 روز 27 بهمن سال 1362 با رمز یا زهرا (س) در منطقه کوهستانی چنگوله حد فاصل شهرهای مهران و دهلران به اجرا درآمد.

نیروهای عمل کننده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در دو مرحله با هدف آزادسازی بلندی های منطقه چنگوله وارد عمل شدند.

در همان ساعات نخست، بلندی های پیزولی، آزادخان کشته، تنگه چنگوله و دهها کیلومتر مربع از خاک ایران آزاد و جاده بدر - طیب عراق به تسلط نیروهای ایرانی درآمد. همچنین به 4تیپ از گارد مرزی عراق خساراتی وارد شد.

در مرحله دوم مناطق دیگری نیز از خاک ایران و عراق آزاد شد و نیروهای خودی در آن استقرار یافتند که از جمله آن، استقرار نیروهای ایرانی در 35کیلومتری بزرگراه بغداد - بصره است.

در این مرحله نیز 4تیپ کوهستانی عراق به طور 100درصد و تیپ 50 زرهی لشکر 12 بیش از 50 درصد منهدم شد و دشمن با دادن 1770 تن کشته و زخمی و اسیر در طی شش پاتک سنگین عقب نشینی کرد.

در مجموع دو مرحله عملیات، منطقه‌ای به گستردگی110 کیلومتر مربع شامل بلندی‌های «پیزولی»، «تنگه چنگوله»، «تونل»، «چغا عسکر»، «عباس عظیم»، پاسگاه‌های شمالی«عین عبد»، «طارق»، «الرباقی»، شهرک‌های «یک سایه»، «آل یاسین» و روستاهای شیخ احمدآزاد گردید و چهل دستگاه تانک و نفربر، مقداری سلاح سبک و نیمه سنگین، دو فروند چرخبال، ده‌ها دستگاه خودروی نظامی و ده انبار مهمات دشمن منهدم و ده‌ها دستگاه تانک و نفربر، شماری خودروی نظامی و انواع سلاح‌های سبکو و نیمه سنگین به قنیمت رزمندگان سپاه پاسداران درآمد.

سپاه پاسداران انقلاب اسلامی عملیات و الفجر5 را با رمزیا زهرا (س) آغاز کرد . عملیات والفجر 5 درمنطقه عملیاتی چنگوله حدفاصل مهران و دهلران اجرا شد و هدف ازاجرای این عملیات آزاد سازی منطقه عملیاتی بود، در عملیات والفجر 5 ضمن دستیابی به هدف عملیات شمار زیادی ازافراد دشمن کشته یا اسیر شدند و تجهیزات درخور توجهی ازدشمن نیزمنهدم شد.

نتایج عملیات

مناطق آزاد شده:

وسعت منطقه آزاد شده : 110 کیلومتر مربع

ارتفاعات بندپیر علی، تنگه ی چنگوله، تونل، چغاعسکر و عباس عظیم

پاسگاه های شمالی، عین عبد، طارق و الرباغی عراق

شهرک های یک سایه، آل یاسین و روستای شیخ احمر

تسلط بر جاده ی طیب - بدره ی عراق

تجهیزات منهدم شده ی دشمن:

40 دستگاه تانک و نفربر

مقدار زیادی سلاح سبک و نیمه سنگین

2 فروند هلی کوپتر

دهها دستگاه خودرو نظامی

10 انبار مهمات

ارتفاعات بند پیر علی ، تنگه ی چنگوله ، تونل ، چغا عسکر و عباس عظیم ،پاسگاه های شمالی ، عین عبد، طارق و الرباغی عراق ، شهرک های یک سایه ، آل یاسین و روستای شیخ احمر ، تسلط بر جاده ی طیب - بدره ی عراق

تجهیزات منهدم شده ی دشمن :

40 دستگاه تانک و نفربر

مقدار زیادی سلاح سبک و نیمه سنگین

2 فروند هلی کوپتر

دهها دستگاه خودرو نظامی

10 انبار مهمات

یگان های منهدم شده ی دشمن:

تیپ باز سازی شده 4 گارد مرزی ، یک واحد کماندویی ، تیپ 4 کوهستانی ، یک گردان تانک از تیپ 50 زرهی لشگر 12

تعداد کشته و زخمی های دشمن : بیش از 3600 نفر

تعداد اسراء : 170 نفر

ارگان‌‌ عمل‌کننده : نیروی‌ زمینی‌ سپاه‌ پاسداران‌ انقلاب‌ اسلامی‌

دستاوردها :

آزادسازی 110 کیلومتر مربع ، انهدام 40 تانک ، 2 بالگرد و به هلاکت رساندن بیش از 3600 عراقی و غنیمت گرفتن دهها دستگاه تانک و نفربر و خودرو

عملیات‌ « والفجر5 » ساعت ‌24 روز27 بهمن‌ ماه ‌1362 با رمز « یا زهرا (سلام‌ الله‌ علیها ») در منطقه‌ کوهستانی‌ «چنگوله» حدفاصل‌ شهرهای‌ مهران‌ و دهلران‌ به‌ اجرا درآمد. نیروهای‌ عمل‌ کننده‌ سپاه‌ پاسداران‌ انقلاب‌ اسلامی‌ در دو مرحله‌ با هدف‌ آزادسازی‌ بلندی‌های‌ منطقه‌ چنگوله‌ وارد عمل‌ شدند.

در همان‌ ساعات‌ نخست، بلندی‌های‌ « پیزولی » ، «آزادخان‌ کشته » ، «تنگه‌ چنگوله» و ده‌ها کیلومتر مربع‌ از خاک‌ ایران‌ آزاد و جاده‌ « بدر – طیب » عراق‌ به‌ تسلط‌ نیروهای‌ ایرانی‌ درآمد . همچنین‌ به‌4 تیپ‌ از گارد مرزی‌ عراق‌ خساراتی‌ وارد شد. در مرحله‌ دوم‌ مناطق‌ دیگری‌ نیز از خاک‌ ایران‌ و عراق‌ آزادشد و نیروهای‌ خودی‌ در آن‌ استقرار یافتند که‌ از جمله‌ آن، استقرار نیروهای‌ ایرانی‌ در35 کیلومتری‌ بزرگراه‌ بغداد- بصره‌ است. در این‌ مرحله‌ نیز4 تیپ‌ کوهستانی‌ عراق‌ به‌ طور100 درصد و تیپ‌50 زرهی‌ لشکر12 بیش‌ از50 درصد منهدم‌ شد و دشمن‌ با دادن ‌3770 تن‌ کشته‌ و زخمی‌ و اسیر در طی‌ شش‌ پاتک‌ سنگین‌ عقب ‌نشینی‌ کرد.

در مجموع‌ دو مرحله‌ عملیات، منطقه‌ای‌ به‌ گستردگی ‌110 کیلومتر مربع‌ شامل بلندی‌های‌ «پیزولی»، «تنگه‌ چنگوله» ، «تونل» ، «چغا عسکر» ، «عباس‌ عظیم» ، پاسگاه‌ های‌ شمالی‌ «عین‌ عبد» ، «طارق» ، «الرباغی» ، شهرک‌ های‌ «یک‌ سایه» ، «آل یاسین» و روستای‌ شیخ‌ احمد آزاد گردید و 40 دستگاه‌ تانک‌ و نفربر ، مقداری‌ سلاح‌ سبک‌ و نیمه‌ سنگین ، 2 فروند چرخبال ، ده‌ها دستگاه‌ خودروی‌ نظامی‌ و 10 انبار مهمات‌ دشمن‌ منهدم‌ و ده‌ها دستگاه‌ تانک‌ و نفربر ، شماری‌ خودروی‌ نظامی‌ و انواع‌ سلاحهای‌ سبک‌ و نیمه‌ سنگین‌ به‌ غنیمت‌ رزمندگان‌ سپاه‌ پاسداران‌ درآمد.

یگان های منهدم شده ی دشمن:

تیپ بازسازی شده 4 گارد مرزی، یک واحد کماندویی، تیپ 4 کوهستانی

یک گردان تانک از تیپ 50 زرهی لشگر 12

تعداد کشته و زخمی های دشمن: بیش از 3600 نفر

تعداد اسراء: 170 نفر

غنائم:

دهها دستگاه تانک و نفربر

تعدادی خودرو نظامی

مقدار زیادی سلاح سبک و نیمه سنگین

عملیات والفجر پنج از نگاه دیگر

با هدف آزادسازی ارتفاعات منطقه چنگوله ، در 27 بهمن سال 1362 و با رمز یا زهرا (س) در منطقه چنگوله (حدفاصل مهران و دهلران) آغاز شد.

در این عملیات رزمندگان اسلام متشکل از نیروهای سپاه و بسیج تحت امر قرارگاه خاتم‌ الانبیا (ص) با عبور از میدان‌های مین و موانع ایذایی ، با حمایت آتش توپخانه، خود را به مواضع نیروهای عراقی رسانیده و پس از چنر روز نبرد سخت موفق به تصرف اهداف پیش ‌بینی شده شدند.

وسعت منطقه آزادشده در این عملیات 110 کیلومترمربع و تجهیزات منهدم شده دشمن شامل40 دستگاه تانک و نفربر، مقدار زیادی سلاح سبک و نیمه‌سنگین، دو فروند هلی کوپتر، ده‌ها دستگاه خودرو نظامی و 10 انبار مهمات بود.

همچنین یگان‌های منهدم شده دشمن شامل تیپ بازسازی شده چهار گارد مرزی، یک واحد کماندویی، تیپ چهار کوهستانی و یک گردان تانک از تیپ 50 زرهی لشکر 12 بود.

در این عملیات بیش از 3600 نفر از نیروهای دشمن کشته و 170 نفر نیز به اسارت درآمدند.

در این عملیات ده ها دستگاه تانک و نفر بر، تعدادی خودرو نظامی و مقدار زیادی سلاح سبک و نیمه سنگین به غنیمت درآمد.

خلاصه گزارش عملیات والفجر 5 :

نام عملیات : والفجر 5

زمان اجرا : 27/11/1362

تلفات دشمن : (کشته، زخمی و اسیر)3770

رمز عملیات : یا زهرا(سلام الله علیه)

مکان اجرا : منطقه کوهستانی چنگوله- جبهه میانی جنگ

ارگان های عمل کننده : نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

اهداف عملیات : آزاد سازی ارتفاعات منطقه چنگوله

منطقه عملیاتی: منطقه ی چنگوله (حدفاصل مهران و دهلران)

تاریخ شروع: ساعت 00/24 - 27/11/1362

هنگامی‌که علی‌اکبر را داخل قبر گذاشتند، او را به علی‌اکبر حسین (ع) قسم دادم و گفتم: «پسرم! چشمانت را باز کن تا یک‌بار دیگر تو را ببینم. آن‌گاه چشمانش را باز کرد» و این‌چنین شهید علی‌اکبر صادقی، پیک لشکر 27 محمد رسول ا... آخرین درخواست مادرش را اجابت کرد و برای ما تصاویری به یادگار گذاشت که بدانیم «شهدا زنده‌اند».

منبع :روزنامه جمهوری اسلامی

راوی : مادرشهید

عملیات والفجر 4 در منطقه پنجوین و با هدف متصل کردن ارتفاعات سورن به سور کوه انجام شد. در صورت تحقق این هدف، خط دفاعی جبهه خودی در این منطقه (دشت شیلر) کوتاه شد و در به کارگیری نیرو صرفه جویی می شد. همچنین راه ضد انقلاب از محور دشت شیلر مسدود شده و شهر مریوان از دید و تیر دشمن خارج می شد. علاوه بر این، شهر پنجوین و پادگان آن و پادگان گرمک به تصرف درآمده و نیروهای دشمن منهدم می شدند و سرانجام، با پیروزی در این عملیات، مقدمات انجام عملیات در استان سلیمانیه عراق فراهم می آمد.

مهم ترین ارتفاعات منطقه پنجوین عبارتند از: سون، سور کوه و کانی مانگا که دهانه شیلر را تشکیل می دهند. ارتفاع دیگر منطقه، زله است که به شهر پنجوین مشرف می باشد.

این شهر در طول جنگ به منطقه ای نظامی تبدیل شد و خالی از سکنه شد. دشمن با آگاهی از قصد رزمندگان برای حمله به این شهر، بخش عمده ای از آن را منهدم کرد.

بر اساس طرح مانور، عملیات در دو مرحله، از دو محور بانه و مریوان آغاز می شد. اهداف مرحله اول از محور بانه، تأمین ارتفاعات لری، گرمک و کنگرک، و از محور مریوان، ارتفاعات زله، مارو و خلوزه بود.در مرحله دوم، نیز می بایست ارتفاعات سورن و کانی مانگا تصرف شود و با تکمیل هدف های واسط عملیات، ارتفاع سورن به سور کوه وصل شده و هدف اصلی تحقق یابد. برای انجام این مانور، هشت لشکر و دو تیپ پیاده از سپاه و یک لشکر پیاده از ارتش مأمور شدند. در مرحله اول، 22 گردان از سپاه و سه گردان از نیروی زمینی ارتش، و در مرحله دوم، هفت گردان از سپاه و یک گردان از نیروی زمینی ارتش و در مرحله سوم، تنها 25 گردان از سپاه وارد عمل شدند.

عملیات در 27 مهر 1362 (حدود دو ماه و نیم پس از عملیات والفجر 2 و 3) آغاز شد. در مرحله اول عملیات، به دلیل سرعت عمل فوق العاده، نیروها ارتفاعات لری، گرمک، کنگرک در محور بانه و مارو، خلوزه 1، بلاله، سربلاله، تخم مرغی، سه درختی، پادگان گرمک، شهرک هرگنه و تپه شهدا در محور مریوان، آزاد شد.

مرحله دوم، دو روز پس از مرحله اول، آغاز شد و طی آن، ارتفاعات خلوزه 2، کلو، هفت توانا، ارتفاعات اطراف پنجوین، یال شرقی ارتفاع زله، ارتفاعات 1672 شرق سنگ معدن در محور مریوان و شاخ نالشکینه در محور بانه، تصرف شد و نیروهای خودی به طور کامل بر شهر پنجوین تسلط یافتند، اما به دلیل عدم سقوط کامل ارتفاع زله، تصرف کامل شهر میسر نشد.

اگر چه عملیات والفجر 4 بایستی در دو مرحله انجام می شد ولی برای کامل کردن هدف ها، حدود سیزده روز بعد یعنی در 12 آبان 1362، مرحله سوم این عملیات نیز انجام شد و طی آن، ارتفاعات استراتژیک شیخ گزنشین، شاخ تاجر از کانی مانگا به دست رزمندگان اسلام افتاد و در منطقه غرب ارتفاع کانی مانگا و چوارتا نیز نیروها دست به پیشروی زدند.

حماسه بزرگ جبهه شمالی

دشت‌ وسیع‌ و دره‌ «شیلر» میان‌ شهر مرزی‌ «بانه» و «مریوان» با فرورفتگی‌ خاصی‌ که‌ از خاک‌ عراق‌ به‌ داخل‌ ایران‌ دارد، در گذشته‌ و در تاریخ‌ جنگ‌ تحمیلی‌ منطقه‌ مهمی‌ به‌ شمار می‌رود. بلندی‌های‌ «سورن»، «سورکوه» و «کانی‌ مانگا» در دهانه‌ این‌ دشت‌ قرار دارند. عملیات‌ «والفجر4» در سه‌ مرحله‌ با هدف‌ وصل‌ این‌ بلندیها به‌ یکدیگر درخط‌ خودی، از روز27 مهر ماه‌1362 به‌ مدت‌ سی‌ و سه‌ روز در منطقه‌ جبهه‌ شمالی‌ سلیمانیه‌ و پنجوین‌ انجام‌ شد.

حمله‌ ساعت‌24 و با رمز «یاالله‌ یاالله‌ یاالله» در منطقه‌ای‌ به‌ وسعت‌ صدها کیلومتر مربع‌ آغاز شد.

نیروها از دو محور بانه‌ و بلندی‌های‌ «لری»، «گرمک»، «کنگرک» و در محور مریوان‌ و بلندی‌های‌ پنجوین‌ به‌ نام‌ «زله»، «مارو» و «خلوزه» به‌ پیشروی‌ پرداختند.در مرحله‌ دوم‌ پس‌ از گذشت‌ دو روز از مرحله‌ نخست، بلندی‌های‌ سورن‌ و کانی‌مانگا و چندین‌ نقطه‌ دیگر آزاد شد، اما بر اثر پاتک‌های‌ دشمن‌ روی‌ قله‌های‌ کانی‌مانگا، برخی‌ از مناطق‌ دست‌ به‌ دست‌ شد و نهایتا در اشغال‌ دشمن‌ باقی‌ماند.

مرحله‌ سوم‌ عملیات‌ روز2 آبان‌ ماه‌1362 به‌ اجرا درآمد. سپاه‌ پاسداران‌ تنها با25 گردان‌ وارد عمل‌ شد و در مجموع‌1000 کیلومتر مربع‌ شامل300 کیلومتر از اراضی‌ایران‌ و700 کیلومتر از اراضی‌ عراق‌ آزاد شد و معابر نفوذی‌ گروهک‌های‌ ضدانقلاب‌ به‌ داخل‌ ایران‌ در دره‌ شیلر مسدود گردید.

این‌ عملیات‌ را8 لشکر و2 تیپ‌ از سپاه‌ پاسداران‌ و1 لشکر پیاده‌ از ارتش‌ به‌ انجام‌ رساندند. فرآیند این‌ عملیات، تصرف‌ پیشرفتگی‌ دشت‌ شیلر، شهر و پادگان‌ پنجوین‌ و گرمک‌ عراق‌ و تسلط‌ بر13 شهر و روستای‌ عراق، همراه‌ با19000 تن‌ کشته‌ و زخمی‌ و اسیر و نابودی‌ ده‌ها گردان‌ کماندویی‌ و مخصوص‌ و گروهان‌ دشمن‌ بود. دستاورد دیگر این‌ عملیات‌ خارج‌ ساختن‌ شهر مریوان‌ از زیر دید و تیر دشمن‌ و فراهم‌سازی‌ مقدمات‌ عملیات‌ آتی‌ در استان‌ سلیمانیه‌ عراق‌ بود. همچنین‌ با انجام‌ این‌ حمله‌200 تن‌ از رزمندگان‌ اسلام‌ از اسارت‌ افراد ضد انقلاب‌ بیرون‌ آمدند.

ارتش‌ عراق‌ در طول‌ این‌ عملیات‌10 فروند هواپیما، یک‌ فروند چرخبال، بیش‌ از90 دستگاه‌ تانک‌ و نفربر زرهی،200 دستگاه‌ خودرو و انبوهی‌ از سلاح‌ و مهمات‌ خود را از دست‌ داد و5 دستگاه‌ تانک‌ و نفربر،10 دستگاه‌ لودر و بولدوزر،200 دستگاه‌ خودرو سبک‌ و سنگین،20 قبضه‌ سلاح‌ ضدهوایی‌ سام‌7 ، مقداری‌ وسایل‌ مخابراتی، مهمات‌ و سلاح‌های‌ سبک‌ و سنگین‌ از دشمن‌ به‌ غنیمت‌ نیروهای‌ ایرانی‌ درآمد.

در این‌ عملیات‌ سردار شهید علی‌ رضائیان‌ فرمانده‌ قرارگاه‌ مقدم‌ حمزه‌ سیدالشهدا در منطقه‌ به‌ شهادت‌ رسید.

چگونگی انجام عملیات :

عملیات والفجر 4 در سه مرحله و با هدف وصل این بلندی ها به یکدیگر در خط خودی ، از روز 27 مهرماه 1362 به مدت 33 روز در منطقه جبهه شمالی سلیمانیه و پنجوین انجام شد . حمله ساعت 24 و با رمز یا الله ... با الله ... یا الله در منطقه ای به وسعت صدها کیلومتر مربع آغاز شد . نیروها در دو محور بانه و بلندی های لری ، گرمک ، کنگرک و در محور مریوان و بلندی های پنجوین به نام زله ، مارو و خلوزه به پیشروی پرداختند .

در مرحله دوم پس از گذشت دو روز از مرحله نخست ، بلندی های سورن و کانی مانگا و چندین نقطه دیگر آزاد شد ، اما بر اثر پاتک های دشمن روی قله های کانی مانگا ، برخی از مناطق دست به دست شد و نهایتا در اشغال دشمن باقی ماند .

مرحله سوم عملیات روز 2 آبان ماه 1362 به اجرا درآمد . سپاه پاسداران تنها با 25 گردان وارد عمل شد و در مجموع 1000 کیلومتر مربه شامل 300 کیلومتر مربع از اراضی ایران و 700 کیلومتر مربع از اراضی عراق آزاد شد و معابر نفوذی گروهک های نفوذی ضد انقلاب به داخل ایران در دره شیلر مسدود گردید .

این عملیات را 8 تیپ و دو گردان از سپاه و 1 لشکر پیاده از ارتش به انجام رساندند . فرآیند این عملیات ، تصرف پیشرفتگی دشت شیلر ، شهر و پادگان پنجوین و گرمک عراق و تسلط بر 13 شهر و روستای عراق ، همراه با 19000 تن کشته و زخمی و اسیر و نابودی ده ها گردان و گروهان کماندویی و مخصوص دشمن بود . دستاورد دیگر این عملیات خارج ساختن شهر مریوان از زیر دید و تیر دشمن و فراهم سازی مقدمات عملیات بعدی در استان سلیمانیه عراق بود .

تلفات دشمن :

با انجام این عملیات 200 تن از رزمندگان اسلام از اسارت افراد ضد انقلاب بیرون آمدند . ارتش عراق در طول این عملیات 10 فروند هواپیما ، یک فروند هلیکوپتر ، بیش از 90 دستگاه تانک و نفربر زرهی ، 200 دستگاه خودرو و انبوهی از سلاح و مهمات خود را از دست داد و 5 دستگاه تانک و نفربر ، 10 دستگاه لودر و بولدوزر ، 200 دستگاه خودرو سبک و سنگین ، 20 قبضه سلاح ضد هوایی سام 7 ، مقداری وسایل مخابراتی ، مهمات و سلاح های سبک و سنگین از دشمن به غنیمت نیروهای ایرانی در آمد.

در این عملیات سردار علی رضاییان فرمانده قرارگاه مقدم حمزه سدالشهدا در منطقه به شهادت رسید .

خلاصه گزارش عملیات :

نام عملیات : والفجر 4

زمان اجرا : 27/7/1362

مدت اجرا : 33 روز

مکان اجرا : منطقه شمالی شهر پنجوین عراق در جبهه شمالی جنگ

رمز عملیات : یا الله ... یا الله ... یا الله

تلفات دشمن : 19000 نفر کشته ، زخمی و اسیر

ارگان های عمل کننده : سپاه و ارتش

اهداف عملیات : آزاد سازی بخشی از میهن اسلامی و ارتفاعات مهم منطقه ، تصرف پیشرفتگی دشت شیلر ، مسدود ساختن راه ورود گروهک های ضد انقلاب که از طریق دشت شیلر انجام می شد ، تصرف پادگان پنجوین و گرمک عراق و خارج ساختن مریوان از زیر دید و تیر دشمن

ارتش عراق پس از شکست در عملیات بیت المقدس و عقب نشینی سراسری خود، ارتفاعات مهم و سرکوب مرزی را در اختیار داشت و به این ترتیب چند شهر مرزی همچون مهران زیر دید و تیر دشمن بود.

ارتش عراق با استقرار نیروهای خودی روی ارتفاعات مرزی مهران، علاوه بر ایجاد تسلط بر این شهر، موفق شده بود با نیروی کمتری از منطقه بدره پدافند کند. حال آن که عقب راندن دشمن از روی ارتفاعات مرزی، پدافند در دشت را به او تحمیل می کرد و در نتیجه نیروی بیشتری زمین گیر می شد. بر همین اساس، طرح تأمین مهران – به عنوان دومین عملیات محدود در شرایط جدید – در دستور کار قرار گرفت.

اهداف عملیات

- آزادسازی شهر مهران از زیر دید و تیر دشمن.

- ایجاد سهولت در برقراری ارتباط شهرهای دهلران – مهران و نیز ایلام – مهران.

- تحمیل خطوط پدافند به دشمن و کشاندن او از ارتفاعات به دشت.

انهدام دشمن

بازپس گیری ارتفاعات و عوارض حساس زالوآب – که به این وسیله دید دشمن نسبت به تنگه کنجاپنجم و حوالی سد کناپنجم و دشت مهران کور گردید.

آزادسازی ارتفاعات «نمه کلان بو» و قسمتی از ارتفاعات قلاویزان – که دشمن را از تسلط کامل بر شهر مهران محروم کرد و متقابلاً شهر بدره و عقبه دشمن به زیر دید قوای جمهوری اسلامی درمی آمد.

موقعیت منطقه

در منطقه دشت مهران، دو رشته ارتفاعات وجود دارد: در شمال، ارتفاعات زالوآب و کانی سخت و نمه کلان بو واقع است که قسمت عمده آن در خاک ایران قرار دارد. در جنوب نیز ارتفاعات قلاویزان واقع است که مرز ایران و عراق را مشخص می سازد. بین دو ارتفاع یاد شده، دشت مهران و دشت ورمهراز و زرباطیه عراق قرار دارد.

در قسمتی از ارتفاعات زالوآب و کانی سخت، مرز مشترک ایران و عراق است که در سمت غربی آن، ارتفاعات نمه کلان بو با قللی بیش از 200 متر و کمتر از 400 متر ارتفاع واقع است. هم چنین، ارتفاعات زالوآب، که دارای تپه هایی به ارتفاع 340، 325، 343 و 310 می باشد، در سمت شرق نمه کلان بو قرار دارد و مهم ترین قله آن معروف به کله قندی دارای 363 متر ارتفاع است.

تنگه کناپنجم در امتداد جاده مهران – ایلام و در شمال شرقی مهران واقع است که به منزله گلوگاه ورود به دشت مهران – از طرف ایلام – محسوب می شود و ارتفاعات کله قندی بر این تنگه تسلط کامل دارد.

استعداد دشمن

- تیپ های 506، 417، 420، 502، 424، 18، 38، 48 و 503 پیاده.

- تیپ های 37 و 70 زرهی.

- تیپ 4 گارد مرزی.

- تیپ 4 پیاده کوهستانی.

- گردان های کماندویی المثنی، مدلول، بلال و حدیبه.

- گردان 9 مکانیزه تابع لشکر 2 پیاده کوهستانی.

- گردان 7 تانک تابع لشکر 2 پیاده کوهستانی.

- گردان 1 موشک ضد تانک.

- گردان های 53، 240 و 639 توپخانه و آتشبار خمپاره 120 .

سازمان رزم خودی

فرماندهی عملیات را قرارگاه نجف اشرف برعهده داشت و یگان های تحت امر این قرارگاه نیز عبارت بودند از:

الف) سپاه پاسداران:

- لشکر 41 ثارالله با استعداد 6 گردان.

- لشکر 5 نر با استعداد 7 گردان پیاده.

- لشکر 27 محمد رسول الله (ص) با استعداد 1 گردان پیاده.

- لشکر 17 علی ابن ابیطالب(ع) با استعداد 3 گردان پیاده.

- تیپ مستقل 21 امام رضا(ع) با استعداد 5 گردان پیاده.

- تیپ مستقل 11 امیرالمؤمنین(ع) با استعداد 2 گردان پیاده.

- تیپ مستقل 5 رمضان با استعداد 1 گردان تانک و 1 گردان مکانیزه.

ب) ارتش جمهوری اسلامی:

- تیپ 4 زرهی از لشکر 21 حمزه.

- تیپ 40 سراب (پیاده).

- تیپ 84 خرم آباد با استعداد دو گروهان پیاده + یک گروهان تانک.

توپخانه:

سپاه : 4 آتشبار

ارتش: 9 آتشبار

طرح عملیات

با توجه به مختصات جغرافیایی منطقه و اهمیت استراتژیک آن، عملیات به ترتیب در سه محور زالوآب و نمه کلان بو – دشت مهران – قلاویزان طراحی شد. رزمندگان می بایست پس از تأمین اهداف مورد نظر و در صورت مناسب بودن وضعیت پایگاه های دشمن، در شرق رودخانه کنجاپنجم مستقر شوند. در غیر این صورت، با احداث خاکریز در پشت رودخانه پدافند شود.

شرح عملیات

عملیات در ساعت 23 مورخ 7/5/1362 با رمز «یا الله» آغاز شد. در محور شمالی عملیات، ارتفاعات نمه کلان بو- به غیر از ارتفاع 270 معروف به کله قندی – تصرف و تأمین شد و ارتفاعات زالوآب به همراه ارتفاع 270 به محاصره درآمد.

در محور میانی (دشت مهران)، رزمندگان خودی با پشت سر گذاردن جاده مهران – ایلام، از پاسگاه دوراجی تا فرخ آباد را تأمین کردند.

در محور جنوبی، به رغم موفقیت های چشمگیر اولیه، از آن جا که فرصت لازم برای احداث خاکریز از یال قلاویزان به سمت فیروزآباد و از آن جا به فرخ آباد به دست نیامد، تصرف اهداف این محور در مرحله اول عملیات کامل نگردید؛ لیکن در مرحله بعد این نقیصه مرتفع شد.

به این ترتیب، تنها محوری که تصرف اهداف موجود در آن ناتمام مانده بود، محور شمالی بود. نیروهای دشمن که در ارتفاعات زالوآب و کله قندی در محاصره بودند، یازده شبانه روز مقاومت کردند، دشمن تلاش فراوانی می کرد تا به هر نحو ممکن این ارتفاعات – به ویژه کله قندی – را از محاصره خارج کند. مضافاً به این که می کوشید خط پدافندی نیروهای ایران را در دوراجی شکسته و سپس با جناح چپ خود الحاق کند.

اگرچه نیروهای خودی با مقاومت بسیار تلاش دشمن را در دوراجی و نمه کلان بو خنثی کردند، لیکن نیروهای عراقی همچنان در ارتفاعات زالوآب و کله قندی مستقر بودند. نهایتاً در سحرگاه 18/5/1362 فرمانده لشکر 27 (حاج همت) با یک گردان وارد عمل شد و مقاوت نیروهای عراقی مستقر در ارتفاع مذکور را در هم شکست.

نتایج عملیات

- آزادسازی دو جاده ایلام – مهران – دهلران.

- آزادسازی ارتفاعات زالوآب و نمه کلان بو.

- آزادسازی دشت مهران.

- برقراری ارتباط جبهه های میانی و جنوبی از طریق دو جاده فوق الذکر.

- کشته و زخمی شدن بیش ازده هزار تن از نیروهای دشمن.

- به اسارت درآمدن 509 تن از نیروهای دشمن.

- ساقط شدن 6 هلی کوپتر دشمن.

- انهدام بیش از 200 تانک و نفربر.

- انهدام بیش از 200 خودرو حامل نفرات و یا مهمات.

- انهدام بیش از 20 انبار مهمات.

علاقه‌ی عجیبی به عبادت داشت، مخصوصاً به نماز. دوست داشت که همیشه نماز را در مسجد بخواند. زیبا دعا می‌خواند و با خدا راز و نیاز می‌کرد. با رفتار خویش باعث شده بود که مردم برایش احترام خاصی قایل باشند. احترامش به پدر و مادر درخور ستایش بود. با محبت با آن‌ها رفتار می‌کرد.

زمانی که می‌خواست برای آخرین بار به جبهه برود چشمانش پر از اشک شد و آهسته گفت:

«این آخرین مرخصی من بود، من دیگر بر نخواهم گشت! و دیگر هیچ‌گاه قدم بر خاک روستایمان نگذاشت».

منبع :کتاب کرامات شهدا - صفحه: 67

راوی : برادر شهید